Cerita Wayang Ramayana Lakon Anoman Duta

Cupumanik Astagina

Ana ing pertapan Grastina, Resi Gotama madeg resi. Resi Gotama kagungan cantrik utawa murid kang akeh cacahe. Resi Gotama kagungan garwa asmane Dewi Indradi. Dewi Indradi iku biyene widadari ing kahyangan, kang diparingake para dewa marang Resi Gotama sawise tapa brata. Dhaup karo Dewi Indradi, Resi Gotama peputra telu cacahe, siji wadon, loro lanang. Putrane Resi Gotama sing sepisan Dewi Anjani, kapindho Guwarsa, katelu Guwarsi.

Sawijining dina, Dewi Indradi maringi pusaka cupumanik astagina marang Dewi Anjani. Cupumanik astagina iku awujud kothak, menawa dibuka bisa weruh kahanane jagad raya. Dewi Indradi weling marang Dewi Anjani, yen arep migunakake pusaka kuwi sapa wae aja nganti weruh. Dewi Anjani seneng banget diparingi pusaka kuwi. Saben dina dideleng kanthi sesidheman.

Nanging sawijining wektu, Dewi Anjani konangan dening Guwarsa lan Guwarsi banjur dadi padu. Tetelune padha rebutan pusaka kuwi. Weruh putrane padha tukaran, Resi Gotama banjur misah lan ngleremake.

“Wis, aja padha padu, karo sedulure kok padu ki piye?” mangkono ngendikane Resi Gotama.

“Bapa boten adil dhateng putra-putranipun.” ature Guwarsa.

“Guwarsa, apa karepmu? Kok sira bisa ngarani yen bapakmu iki ora adil.” pitakone Resi Gotama.

“Mbakyu Anjani dipunparingi pusaka ingkang elok. Kok kula kalih Dhimas Guwarsi boten?”

“Pusaka apa?”

“Boten mangertos. Mbakyu Anjani ingkang nyepeng.”

“Anjani, pusaka apa kang dikandhakke adhimu kuwi? Coba nyilih. Bapa kepengin weruh.”

Kanthi mangu-mangu kecampur rasa ajrih marang bapake, Anjani ngaturake pusaka cupumanik astagina. Resi Gotama kang nampani pusaka kuwi banjur takon marang Anjani.

“Anjani, kowe kok bisa duwe pusaka iki, sapa sing maringi?”

“I…Ibu, Bapa.”

“Ibumu? Coba undangen rene ibumu.”

Ora let suwe Dewi Indradi teka ing kono sawise diparani Dewi Anjani.

“Garwaku Dewi Indradi, apa bener yen sliramu maringi pusaka iki marang anakmu? Sliramu bisa nduwe pusaka iki saka ngendi?” pitakone Resi Gotama marang Dewi Indradi karo nuduhake pusaka cupumanik astagina.

Dewi Indradi kebingungan lan ora wani atur wangsulan, amarga sabenere Cupumanik Astagina iku pusaka kahyangan peparingane Bathara Surya biyen nalika Dewi Indradi isih mapan ing kahyangan.

“Garwaku Dewi Indradi, pusaka cupumanik astagina iku saka ngendi?” pitakone Resi Gotama rada banter.

Dewi Indradi tetep meneng lan ora mangsuli.

“Sepisan maneh taktakoni, Dewi Indradi, pusaka iki saka ngendi?” Resi Gotama takon kanthi duka.

Dewi Indradi tetep ora mangsuli.

“Wong ditakoni kok ora jawab, kaya tugu.” mangkono ngendikane Resi Gotama.

Sanalika Dewi Indradi dadi tugu saka watu.

Dewi Anjani, Guwarsa, lan Guwarsi banjur tetangisan, nyuwun supaya Resi Gotama murungake sabdane.

Resi Gotama wis kadhung duka lan ora kersa murungake supatane marang Dewi Indradi. Kanthi isih nyepeng pusaka cupumanik astagina, Resi Gotama takon marang para putrane.

“Apa kowe kabeh isih padha kepengin nduweni pusaka iki?”

“Inggih, Bapa.”

“Iya. Bapa arep paring putusan kang adil. Pusaka iki bakal tak uncalake sak adoh-adohe. Sapa kang bisa nyekel sepisanan, ya kuwi kang wenang nduweni pusaka iki.”

Resi Gotama banjur nguncalake pusaka cupumanik astagina. Pusaka kuwi nyemplung ing Tlaga Mandirda. Anjani, Guwarsa, lan Guwarsi padha age-age ngoyak parane pusaka kuwi. Playune tetelune wis adoh, wis tumeka ing tlaga mandirda, papan dununge cupumanik astagina nyemplung.

Anjani ora wani nyemplung, mung raup wae, amarga kesel lan sumuk. Dene Guwarsa lan Guwarsi langsung nyemplung wae ing tlaga mandirda. Cupumanik astagina digoleki ora ketemu. Nalika mentas, Guwarsa lan Guwarsi malih dadi kethek. Dene Dewi Anjani mung rai lan tangane wae sing kaya kethek.

Tetelune banjur nggetuni apa kang wis kedaden. Tetelune banjur mulih ing pertapan Grastina lan nyuwun pangapura marang bapake. Resi Gotama wis sareh, nanging tetep ora bisa mulihake wujude putrane kaya asale.

Tetelune diwejang Resi Gotama supaya padha sareh, ngleremake atine, lan bisa nampa pacobane Hyang Widhi kanthi iklas. Tetelune didhawuhi tapa brata. Dewi Anjani didhawuhi tapa kungkum, Guwarsa dilih jenenge dadi Subali lan didhawuhi tapa ngalong. Dene Guwarsi dilih jenenge dadi Sugriwa lan didhawuhi tapa ngidang.

Dewi Anjani, Subali, lan Sugriwa ngestokake dhawuhe bapake, tapa brata sinambi ngenteni tumurune wahyune para dewa.

Subali Sugriwa

Prabu Maesasura iku ratu raseksa kang wujude duwe sungu kaya kebo. Prabu Maesasura jumeneng nata ing Keraton Guwa Kiskenda. Sang prabu kagungan warangka nata utawa patih jenenge Patih Jathasura. Prabu Maesasura duwe pepenginan arep nggarwa Dewi Tara ing kahyangan. Kekarepan kang kaya mangkono ditampik dening para dewa. Para dewa paring wangsulan yen kabeh kang tinitah iku duwe jatah dhewe-dhewe, bathara iku jodhone ya bathari, manungsa kelawan manungsa, raseksa jodhone ya raseksi. Krungu kaya mangkono, Prabu Maesasura abang kupinge. Kahyangan arep diobrak-abrik yen Dewi Tara ora diulungake marang Prabu Maesasura.

Pranyata para dewa ora bisa nandhingi kasektene Prabu Maesasura lan patihe. Bathara Guru minangka pangarsane para dewa banjur ndhawuhi Bathara Narada turun ing ngarcapada golek jago kang bisa nandhingi kasektene Prabu Maesasura dan Patih Jathasura.

Subali lan Sugriwa dipilih minangka jagoning para dewa. Yen Subali lan Sugriwa bisa kasil merjaya Prabu Maesasura lan patihe, bakal nampa kanugrahane para dewa didhaupake kelawan Dewi Tara. Subali lan Sugriwa banjur tumuju ing Guwa Kiskenda. Subali arep mlebu guwa, dene Sugriwa dihawuhi kakange supaya nunggoni ing ngarep guwa. Ing ngarep guwa, Sugriwa diweling dening Subali. Yen mengko sing mili getih werna abang, ateges Subali sing menang lan getihe Prabu Maesasura lan Patih Jathasura kang mili, nanging yen sing mili getih werna putih, ateges Prabu Maesasura lan Patih Jathasura sing menang lan iku getihe Subali sing mili. Yen Subali sing kalah, Sugriwa didhawuhi supaya guwa ditutup wae nganggo watu gedhe. Sugriwa ngestokake dhawuhe kakange.

Subali mlebu ing guwa banjur tetandhingan karo Prabu Maesasura lan Patih Jathasura. Sepisanan Subali bisa mateni Prabu Maesasura, nanging sawise Prabu Maesasura dilumpati Patih Jathasura, Prabu Maesasura bisa urip meneh. Sabanjure Subali bisa mateni Patih Jathasura. Ora beda kelawan Prabu Maesasura, sawise Patih Jathasura dilumpati Prabu Maesasura, Patih Jathasura bisa urip meneh. Subali kuwalahan ngadhepi kasektene kekarone. Ing batine Subali, “Prabu Maesasura lan Patih Jathasura kudu dipateni bebarengan, nanging kepiye carane?”. Ing satengahe paperangan, Subali nyekel sirahe Prabu Maesasura lan Patih Jathasura, banjur ditatapake. Sirahe Prabu Maesasura lan Patih Jathasura pecah sanalika. Polone kececer nganti mili. Sing mili iku rupane abang lan putih, abang amarga getihe Prabu Maesasura lan Patih Jathasura, putih amarga rupa polone Prabu Maesasura lan Patih Jathasura.

Sugriwa kang nunggoni ing ngarep guwa, weruh getih abang lan putih. Ing pangirane Sugriwa, Subali, Prabu Maesasura, lan Patih Jathasura, mati bebarengan. Manut dhawuhe kakange, Sugriwa banjur nutupi guwa nganggo watu gedhe. Sugriwa banjur atur palapuran marang Bathara Narada. Rehning Subali wis kaanggep gugur, Sugriwa wenang nampani nugrahaning para dewa yaiku didhaupake kelawan Dewi Tara.

Subali kebingungan nalika arep metu saka guwa. Nanging kanthi kasektene kang linuwih, dheweke bisa nyingkirake watu gedhe kang nutupi guwa. Subali nesu banget, amarga nganggep wis kapusan dening Sugriwa. Sugriwa dianggep srakah dening Subali, kepengin nduweni dhewe peparinge para dewa, tanpa ana sing nomer loro.

Nalika Subali kepanggih Sugriwa, tanpa basa basi, Subali langsung njempalani Sugriwa. Subali rumangsa luwih wenang nampa nugrahane para dewa. Sugriwa disiksa. Dicepit nganggo wit gedhe. Subali dhaup kelawan Dewi Tara lan peputra Anggada. Subali madeg resi ing Guwa Kiskenda jejuluk Resi Subali.

Pasiksan kang dirasakake dening Sugriwa iku mataun-taun suwene. Nganti sawijine dina dheweke ditulungi dening Raden Rama. Sawise ucul saka wit gedhe, Sugriwa nyeritakake apa kang dialami marang Raden Rama. Semono uga Raden Rama, Raden Rama nyeritakake kedaden kang dialami marang Sugriwa. Raden Rama arep nulungi Sugriwa males ukum marang Subali. Sugriwa, Raden Rama, lan Raden Lesmana tumuju dununge Resi Subali. Weruh Sugriwa, Subali banjur nesu lan ngamuk sakdadi-dadine. Subali lan Sugriwa perang lan padha ngatonake kasektene. Sugriwa kalah banjur ditulungi Raden Rama. Raden Rama perang tandhing kelawan Subali. Subali wis bisa dipateni Raden Rama, nanging bisa urip meneh amarga Resi Subali kagungan ajian Pancasunya. Sapa kang duwe ajian Pancasunya bakal urip meneh sauger awake bisa ngambah lemah.

Raden Rama banjur namakake pusakane panah Guwawijaya dienerake pas jantunge Resi Subali. Ampuhe panah kuwi dhasi nggawa awake Resi Subali nancep ing tebing saengga awake Resi Subali ora ngambah lemah meneh. Resi Subali tumekaning pati. Sadurunge mati, Subali nitip garwane Dewi Tara lan putrane Anggada marang Sugriwa. Sugriwa banjur dhaup kelawan Dewi Tara lan dijumenengake nata ing Keraton Guwa Kiskenda jejuluk Prabu Sugriwa. Minangka rasa matur nuwune, Prabu Sugriwa sumpah arep mbiyantu sabisa-bisane amrih Raden Rama bisa mboyong mulih Dewi Sinta saka regemane Rahwana.

Anoman Duta

Kacarita Dewi Sinta, wanodya sing ayu rupane, kasil kadhustha dening Rahwana ya Dasamuka diboyong menyang Keraton Ngalengka. Dewi Sinta dipapanake ing Taman Kaputren Argasoka. Sang Dewi ora kersa dhahar lan ngunjuk, mulane badane kuru aking. Rambute kang dawa katon kaya gimbal amarga suwe ora siram. Kabeh iku katindakake supaya Rahwana ora kayungyun maneh marang Dewi Sinta. Lunga menyang ngendi wae, Dewi Sinta tansah nyangking cundrik utawa keris cilik kanggo njaga kaslametane. Sawektu-wektu Rahwana nggadho ati lan arep ngrudapeksa, Sinta bakal mati suduk salira nganggo cundrik mau.

Kacarita, Sri Ramawijaya minangka garwane Dewi Sinta rumangsa kuciwa penggalihe. Saben dina prasasat ora kolu dhahar, ora pules anggone sare, amarga mikirake sang prameswari. Sri Ramawijaya wis jumeneng ratu ing Keraton Pancawati jejuluk Prabu Ramawijaya. Prabu Ramawijaya dibiyantu dening ratune bangsa wanara kang jejuluk Prabu Sugriwa ing Keraton Guwa Kiskenda. Prabu Ramawijaya ngutus Anoman supaya golek sisik melik ngenani kahanane Dewi Sinta ing Negara Alengka. Sadurunge Anoman mangkat, Anggada njaluk supaya dheweke sing dadi duta. Amarga rebutan jejibahan kang mulya mau, Anoman lan Anggada banjur gelut adu kekuwatan lan kasekten.

“He, sira sakloron lerena anggone padu. Gatekna, Negara Alengka iku manggone ing tanah sabrang. Ratune uga kawentar sekti mandraguna. Mula amrih adile, aku kudu nodhi kasektenmu.” ngendikane Rama.

“Anoman, wangsulana pitakonku sepira suwene wektu kira-kira bisa tekan Negara Alengka?” mangkono pitakone Rama marang Anoman.

“Sedasa dinten kula sagah.” wangsulane Anoman kanthi manteb.

“Kula saged pitung dinten.” wangsulane Anggada.

“Kula wantun gangsal dinten.” Anoman nyauri kanthi sembada.

“Nggih sampun, kula wantun tigang dinten.” panyaruwene Anggada.

“Yen wani nantang, aku wani sedina coba lakonana.” mangkono panantange Anoman.

Pungkasane Anoman sing bisa menangake sayembara kanthi bisa nyabrang Alengka kanthi wektu sedina. Kacarita Anoman nuli budhal Alengka didherekake punakawan. Amrih bisa cepet tekan Negara Alengka, Punakawan dilebokake kancing dening Anoman.

Kanthi wektu ora nganti sedina Anoman wis bisa tekan Negara Alengka. Sawise Anoman mlebu ing Taman Keputren Argasoka, dheweke banjur ndhelik ana ing wit nagasari. Dheweke weruh ana wanodya kuru aking. Sawise dirasa aman banjur nemoni wanodya kasebut sing ora liya ya Dewi Sinta. Ing kono Dewi Sinta dikancani Dewi Trijatha. Dewi Trijatha iku putrine Raden Gunawan Wibisana. Dene Raden Gunawan Wibisana iku adhine Prabu Rahwana. Dewi Trijatha didhawuhi Prabu Rahwana ngancani Dewi Sinta ing Taman Argasoka supaya bisa ngarih-arih lan nglelipur Dewi Sinta. Sokur bisa gawe Dewi Sinta kabujuk lan purun digarwa Prabu Rahwana.
“Sang Dewi, kula pun Anoman diutus Sang Rama kapurih ngajak kondur panjenengan.” ature Anoman.

“Aku ora ngandel yen sira iku utusane Kakang Rama.”

“Menika minangka tandha bukti.” Anoman ngaturake kalpika utawa ali-ali sotyaludira peparinge Prabu Rama marang Sang Dewi.

Dheweke crita manawa utusane Rama, nanging sadurunge rampung anggone crita, dumadakan prajurit Alengka teka ing Taman Kaputren. Anoman kakepung dening Indrajid lan Patih Prahastha sawadyabalane. Anoman tetandhingan kelawan Indrajid. Kekarone padha ngatonake gaman pusaka lan kasektene, kekarone padha digdayane. Pungkasane Indrajid ngetokake pusaka panah rante. Panah rante kasebut banjur nggubel awake Anoman. Anoman kasil karangket banjur kasowanake marang Dasamuka.

Dasamuka duka. Anoman banjur digawa menyang alun-alun, dibanda tangan lan sikile ing cagak banjur arep diobong urip-uripan. Ananging Anoman ora kaya bocah cilik sing gampang dibodhoni, Anoman duwe kasekten kang ngedab-edabi. Anoman bisa mabur uwal saka geni. Anoman ora bisa kobong amarga sekti mandraguna lan malah mencolot sadhuwure keraton. Omah, wewangunan liyane, lan wit-witan kang diencoki Anoman kabeh kobong. Keraton Ngalengka sing maune apik, asri, saiki dadi segara geni. Prabu Dasamuka nesu lan mrentahake para prajurit supaya nyekel Anoman. Nanging Anoman kasil lolos lan wis bisa ketemu maneh atur palapuran marang Prabu Rama.